406EPM
Programma
Stedenbouwkundig onderzoek
Locatie
Berchem-Sainte-Agathe
Datum
2023
Thema's
Stedelijk, Overheidsopdracht
Fase
Lopend
Oppervlakte
20 000 m2
Team
Architectures Parallèles, Ann Voets, Stratec, Ecorce, Radiance
Opdrachtgever
Commune de Berchem-Sainte-Agathe
Budget
-
Inrichting van openbare ruimten in de Moderne Wijk
Ruimte voor een gezellig landschap
De herinrichting van de openbare ruimten in het hart van de Moderne Wijk combineert contrasterende ambities: erfgoed aan de ene kant en sociale aspiraties aan de andere kant.
De modernistische architectuur van de tuinwijk, ontworpen door Victor Bourgeois en Louis Van der Swaelmen en opgenomen in de Brusselse inventaris van het bouwkundig erfgoed, heeft een nauwe band met het landschap. Niet enkel de straatinrichting, ook de omgeving van de huizen met hun tuinen en de openbare ruimten, waarvoor het Samenwerkersplein en zijn kubistische tuin symbool staat, zijn volledig geïntegreerd. Toch worden deze ruimten niet intensief dagelijks gebruikt en voelen sommige mensen zich er ongemakkelijk.
In de huidige staat hebben de verbreding van geasfalteerde wegen in combinatie met een vermindering van de beplante ruimten en hun plantendiversiteit het landschappelijke karakter van de woonwijk zoals aanwezig in het oorspronkelijke ontwerp van Bourgeois en Van der Swaelmen, aanzienlijk verminderd. Het resultaat is een gebrek aan gezelligheid dat nog wordt versterkt door het verouderde en slecht onderhouden karakter van de openbare ruimten en de architectuur van de tuinwijk wat ook kan hebben bijgedragen aan ongelijkheid in de bewoning.
De VZW “Garance” heeft veldwerk gedaan naar genderkwesties en toonde aan dat vrouwen, kinderen en ouderen weinig of geen buitenruimten vinden waar ze zich op hun gemak voelen in de tuinwijk.
De kans om de hele Moderne Wijk te vernieuwen: de complementariteit herstellen
Het project maakt deel uit van het Duurzaam Wijkcontract (DWC) "Moderne Wijk" dat op 1 augustus 2021 werd gelanceerd. Het is een eerste bewustwording van de noodzaak om niet enkel de architectuur, maar ook de openbare ruimten van de tuinwijk en de omgeving ervan te herstellen. Deze opeenstapeling van bouwwerven biedt de kans om met een complementaire visie te sleutelen aan een ontwerp voor de openbare ruimten en de werken aan de huizenblokken, zoals voorzien in het oorspronkelijke masterplan.
De perimeter van het masterplan omvat het volledige bebouwde gebied van de Moderne Wijk, de rand van het Zavelenbergplateau langs de Openveldstraat via het Initiatiefplein en het Oscar Ruelensplein en de tuinen van het Jean-Christophe complex centraal in de wijk.
Het unieke van dit wijkcontract is de incorporatie van de genderkwestie in samenwerking met de vzw “Garance”, die vanaf het begin bij het projectontwerp betrokken is geweest, en de dynamiek van verschillende sociale projecten die hebben bijgedragen aan het ontwerp van openbare ruimten, het meten van de behoeften en de bewoonbaarheid.
De banden tussen plaatsen onderling en tussen plaatsen en de bewoners opnieuw weven
De oorspronkelijke opzet van het ontwerp van Victor Bourgeois en Louis Van der Swaelmen was een netwerk van open ruimten van verschillende grootte en morfologie, met verschillende plekken en sferen die bevorderlijk zijn voor rust of ontspanning (Ravotterijstraat en Beheerstraat), spel, bijeenkomsten en buurtleven (Initiatiefplein en Samenwerkersplein).
Als reactie op deze toestand en om het project betaalbaarder te maken, suggereert het voorstel acupuncturale ingrepen. Er is gekozen voor een reeks verbindingselementen die in overleg met lokale belanghebbenden en bewoners zijn bedacht, zoals de trap, voetpaden, het bewegwijzeren van een doorgang met nieuwe verlichting en het planten van een boom die voor schaduw zorgt.
Samen met deze acupuncturale ingrepen worden drie pleinen en een tuin heringericht om ze voetgangersvriendelijker en de bodem doorlaatbaarder te maken. Dit wordt vertaald in de openbare ruimte door een netwerk van speel- en leefruimten die in overleg met de gebruikers zijn gecreëerd. De bodemsamenstelling en hellingen zijn ontworpen om regenwater van het hogere valleigedeelte af te voeren, rekening houdend met de ligging van de Moderne Wijk op de heuvelrug.
